Obowiązek realizacji płatności bezpośredniej przez Inwestora w procesie budowlanym, a restrukturyzacja generalnego wykonawcy, czyli kto finansuje zawarty układ.

W dobie pandemii coraz częściej spotykanym hasłem jest mityczna „restrukturyzacja”. Nic dziwnego, gdyż pozwala ona na skuteczne zredukowanie zobowiązań przedsiębiorcy przy zabezpieczeniu interesu wierzycieli, którzy poprzez uczestniczenie w zgromadzeniu wierzycieli akceptują bądź nie zaproponowane zasady spłat przysługujących im wierzytelności. Jedną z branż, która stosunkowo chętnie korzysta z rozwiązań ustawy restrukturyzacyjnej jest bez wątpienia budownictwo. Czy płatność bezpośrednio do podwykonawcy zawsze oznaczać będzie ponoszenie realnych ciężarów restrukturyzacji wykonawcy? Czy istnieją możliwości reakcji Inwestora skutecznie minimalizujące wartość odpowiedzialności?

Obowiązek zapłaty na rzecz podwykonawcy

W procesie inwestycyjno-budowlanym istnieją generalne zasady dotyczące obowiązku dokonania płatności na rzecz podwykonawców przez inwestora.  Obowiązki inwestora uregulowane zostały w kodeksie cywilnym (art. 647¹ k.c.) oraz prawie zamówień publicznych (art. 143 c tj. w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2020 r. oraz art. 465 tj. po 1 stycznia 2020 r.). Obie regulacje przewidują odpowiedzialność płatniczą inwestora w przypadku, gdy wykonawca uchyla się od obowiązku zapłaty podwykonawcom. Powyższe przepisy zostały wprowadzone do porządku prawnego w celu ochrony podwykonawców przed brakiem zapłaty ze strony głównego wykonawcy za wykonane prace budowlane przy realizacji inwestycji, a w konsekwencji dalszych niewypłacalności uczestników procesu budowlanego. Co do zasady brak zapłaty ze strony wykonawcy najczęściej podyktowany jest trudną sytuacją finansową, która może mieć charakter trwałej niewypłacalności bądź realnego zagrożenia wystąpienia tego stanu. Wtenczas jednym z rozwiązań – z perspektywy wykonawcy – może być wdrożenie procesu naprawczego i otwarcie jednego z dostępnych trybów restrukturyzacji. Obecnie najatrakcyjniejszym trybem pozostaje uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne wprowadzone ustawą o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19.

Układ, a obowiązek zapłaty przez Inwestora

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że zgodnie z treścią art. 167 ust. 1 ustawy prawo restrukturyzacyjne układ nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela oraz współdłużnika dłużnika. Bez znaczenia pozostaje przy tym, czy podwykonawca (jako wierzyciel) głosował za układem.

Zasadą w prawie cywilnym jest, że zakres zobowiązania współdłużnika rozstrzyga każdorazowy zakres zobowiązania dłużnika. W przypadku układu zawartego w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest odmiennie, ponieważ układ wiąże tylko w stosunkach pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem. Współdłużnik czy poręczyciel odpowiada za dług w jego dawnej wysokości. Termin zapłaty oraz sposób wykonania zobowiązania również pozostaje pierwotny. Co więcej, zakaz prowadzenia egzekucji w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego dotyczy tylko egzekucji względem dłużnika, a nie od jego poręczycieli (współdłużników). Innymi słowy, jeżeli obok podmiotu w restrukturyzacji byli inni współdłużnicy (solidarni lub in solidum), to również zakres ich odpowiedzialności nie ulega zmianie na skutek zawarcia układu. Wierzyciel (podwykonawca) może żądać zapłaty w pełnej wysokości zobowiązania, w jego pierwotnym terminie płatności od inwestora. W razie spłaty zobowiązania przez współdłużnika zobowiązanego do bezpośredniej zapłaty, co do zasady wstępuje on w miejsce zaspokojonego wierzyciela (art. 518 KC), ale tylko w zakresie objętym układem. Inwestor może w tej sytuacji domagać się zapłaty w wysokości i terminach objętych układem.

Wobec powyższego, zakres związania układem nie odnosi się do relacji Inwestor  – dalsi podwykonawcy. Co oznacza że ten pierwszy będzie obowiązany do zapłaty na rzecz podwykonawców „generalnego” – pełną wierzytelność, oczywiście w przypadku wystąpienia ku temu podstaw. Niemniej, na skutek dokonanej zapłaty – na podstawie subrogacji – zostanie objęty prawomocnie zatwierdzonym układem, z pełnymi tego konsekwencjami w zakresie redukcji przewidzianej moratorium układowym.

Możliwość reakcji inwestora

Powstaje zatem pytanie, czy to właśnie inwestor będzie ponosił ciężary układu restrukturyzacyjnego? Za jedne z podstawowych przykładów „reakcji” inwestora na dokonanie bezpośredniej zapłaty do podwykonawcy można podać możliwość skorzystania z gwarancji, które są ustanawiane w celu zabezpieczenia wykonania kontraktu budowlanego bądź możliwość dokonania potrącenia wierzytelności względem wykonawcy w restrukturyzacji, co umożliwia zastosowanie art. 253 ust 2 p.r. tj. jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Oczywiście wartym podkreślenia jest to, że w prawie restrukturyzacyjnym obowiązuje zasada ochrony wierzytelności objętych układem, a kwestia możliwości podjęcia konkretnych środków niwelujących obowiązek zapłaty zależna od etapu konkretnego postępowania restrukturyzacyjnego, tudzież etapu samej inwestycji gdzie aktualizuje się problematyka kwalifikacji wierzytelności wzajemnych w procesie budowlanym jako wierzytelności objętych układem bądź nieuczestniczących w postepowaniu. Inne działania można podjąć w trakcie trwania restrukturyzacji, a inne po prawomocnym zatwierdzeniu układu.

Podsumowanie

Niewątpliwie, bez przytoczonych regulacji, podwykonawcy pozostaliby co do zasady bez zapłaty, a inwestycja nie miałaby szans na szczęśliwe ukończenie. Z kolei inwestor ma pewne możliwości faktycznego zapobieżenia ponoszenia pełnych płatności za wykonawcę w restrukturyzacji poprzez realizację np. uprawnień z gwarancji bądź dokonania potrąceń, czy weryfikacji żądania zapłaty zgłoszonej przez podwykonawcę. Niezależnie od powyższego, w praktyce procesów restrukturyzacji podmiotów uczestniczących w procesie budowlanym bez wątpienia pojawiają się problemy stosowania przepisów na styku przywołanych ustaw.